Sismik İzolasyon Nedir? Sismik izolasyon, isminden de anlaşılabileceği üzere binaları depremden ve depremin zararlı etkilerinden yalıtan teknolojidir.
Nasıl ki su yalıtımı suyun geçişine engel oluyorsa ya da ısı yalıtımı ısı geçişine engel oluyorsa sismik izolasyon da depremin, yer sarsıntısının zararlı etkilerinin binaya geçmesine engel olan teknolojidir. Sismik izolasyon için binaların temel seviyesinde kullanılan, sismik izolatörleri, deprem sırasında binanın sağa sola sallanmasına engel olur. Böylelikle binalar hasar almadan depremi atlatabilirler. Yalnızca taşıyıcı sistemler, yani kolonlar ve kirişler değil, sismik izolasyonlu binalarda içerideki insanlar, eşyalar, hiçbir zarar almadan depremi atlatabilirler.
Sismik izolasyon, isminden de anlaşılabileceği üzere binaları depremden ve depremin zararlı etkilerinden yalıtan teknolojidir. Nasıl ki su yalıtımı suyun geçişine engel oluyorsa ya da ısı yalıtımı ısı geçişine engel oluyorsa sismik izolasyon da depremin, yer sarsıntısının zararlı etkilerinin binaya geçmesine engel olan teknolojidir. Sismik izolasyon için binaların temel seviyesinde kullanılan, sismik izolatörleri, deprem sırasında binanın sağa sola sallanmasına engel olur. Böylelikle binalar hasar almadan depremi atlatabilirler. Yalnızca taşıyıcı sistemler, yani kolonlar ve kirişler değil, sismik izolasyonlu binalarda içerideki insanlar, eşyalar, hiçbir zarar almadan depremi atlatabilirler.
Sismik İzolatör Montajı
Sismik izolatörlerinin çalışma prensibi nedir?
Sismik izolatörler sismik izolasyon teknolojisinde kullanılır. Çalışma prensibi şudur nasıl ki su yalıtımı binaya su girmesini engelliyor, sismik izolasyon da depremin etkilerinin binaya girmesine engel oluyor. Sismik izolasyon birimleri yani izolatörler, binanın temel seviyesinde kullanılıyorlar. Bunlar yatayda çok rahat hareket edebilen malzemeler. Bu da şu demek oluyor, bir deprem sırasında yer şiddetli bir şekilde sarsılırken bunun etkisi binaya girmiyor ve bina olduğu yerde duruyor ya da çok hafif, beşik gibi bir salınım yapıyor. Böylelikle deprem sırasında hiç sarsılmadan depremi atlatabiliyor. Siz de binanızı güvenli bir şekilde kullanmaya devam edebiliyorsunuz.
Kaç çeşit izolatör var ve özellikleri nedir?
Sismik izolatörler temel olarak iki tiptir. Bunlardan biri kauçuk sismik izolatörler, ikincisi eğri yüzeyli, sürtünmeli sarkaç tipi dediğimiz metalden yapılmış sismik izolatörleridir. İkisinin de özellikleri birbirine son derece benzer. Her ikisi de sismik izolasyon teknolojisi uygulamasında güvenli bir şekilde kullanılabilir.
Sismik izolatörlerin tarihteki kullanımı
Tarihin bütün dönemlerinde deprem bölgelerinde kurulmuş olan medeniyetler, deprem sorununa çözümler aramışlardır. Tabii ki günümüzde bizim anladığımız anlamdaki sismik izolasyon teknolojisi gibi olmasa da binaların, depremin yataydaki sarsıcı etkisinden korumak için bazı yöntemler düşünmüşlerdir. Bunun bazı örneklerini ülkemizde de görmek mümkündür. Örneğin Dikilitaş anıtının altındaki kaide normal bir kaide değildir. Birbirinden bağımsız iki kaide ve köşelerde granit taşlardan oluşmaktadır. Bu aslında yer sarsıldığı zaman bu anıtın sarsılmaması için alınmış bir önlemdir. Modern anlamda ise sismik izolasyon teknolojisi 1980’lerde öncelikle Japonya ve Yeni Zelanda’da kullanılmaya başlanmış ve sonrasında diğer deprem bölgelerinde kullanılmaya devam edilmiştir.
Türkiye’de izolatör üretimi yapılıyor mu, test merkezleri var mı?
Ülkemizde sismik izolatör üreten üreticilerimiz var. Eğri yüzeyli sürtünmeli sarkaç sistemi olan sismik izolatörler üretiliyor. Bununla beraber, test merkezimiz de mevcut ve bunların sayısının da artması bekleniyor. Test merkezi konusunda ülkemiz dünyanın birçok ülkesinin ilerisindedir.
Sismik izolasyon hangi binalara uygulanabilir hangi yapılara uygulanamaz?
Sismik izolasyon teknolojisi, her tür binada ve yapıda kullanılabilir. Bunlar az katlı veya çok katlı binalar olabilir, köprü tipi yapılar olabilir. Her tür binada uygulaması mümkündür. Sadece şunu unutmamak gerekir, bu tür binalar, depremde yer sarsılırken kendileri sarsılmaz. Siz yerden baktığınız için sanki yerin durup binanın sallandığını da düşünebilirsiniz. Dolayısıyla etrafında hareket etmesine olanak verecek kadar alan bulunan bütün binalarda sismik izolasyon teknolojisi kullanılabilir.
Sismik izolatörler denetleniyor mu? Bir kuruluştan sertifikası var mı? Varsa neler?
İzolatörler Türkiye’de tasarım gözetmenleri tarafından denetleniyor. Türkiye deprem yönetmeliğinin 14. bölümünde belirtildiği üzere CE sertifikasının olması zorunludur. Daha önce şartnamemiz yokken izolatörleri IM 15129 şartnamesine göre tasarlayıp uyguluyorduk. Ama şu anda hem CE sertifikasının olması şart hem de deprem yönetmeliğimizin 14. bölümünde belirtilen ekstra testlerin yapılması şart.
Sismik izolatörlerin servis ömrü nedir?
Yapısal olarak bir sorun oluşursa değiştirmek mümkün mü?
İzolatörlerin servis ömrü bina ömrü kadardır. Servis ömrü boyunca sismik izolatörlerde herhangi bir sıkıntı olduğunda izolatörler rahatlıkla değiştirilebilir. Buna göre montajları yapılmaktadır. Tıpkı binanın diğer yapı elemanlarında sıkıntı olduğunda değiştirildiği gibi sismik izolatörü de değiştirmek mümkün.
Sismik izolasyonlu bir binanın deprem yönetmeliğine göre yapılmış sabit temelli konvansiyonel bir binadan farkı nedir?
Sabit temelli normal binalar, depremin sarsıcı etkilerini taşıyıcı sistemleriyle karşılarlar. Yani depremin sarsıcı etkisi, kolonlar ve kirişler tarafından karşılanır. Dolayısıyla deprem sırasında taşıyıcı ya da taşıyıcı olmayan elemanlarda bazı zararlar, çatlaklar gözlemlenebilir. Sismik izolasyonlu binalarda ise depremin sarsıcı etkisi sismik izolatörler tarafından karşılanır. Böylelikle deprem etkisi binaya girmez, bina depremi hiçbir hasar almadan atlatır, deprem öncesindeki durumundaki gibi kullanılabilir.
Türkiye’de sismik izolasyon sistemi ne tür binalarda kullanılıyor?
Türkiye’de ve aslında dünyada sismik izolasyonlu binalar, özellikle bir afet durumunda stratejik olarak öncelikli olan yapı tiplerinde kullanılmaktadır. Hastaneler, okullar, kamu kuruluşları, ulaşım tesisleri, enerji tesisleri ve data merkezleri gibi afet sırasında ve sonrasında stratejik olarak önemli olan binalarda sismik izolasyon teknolojisi kullanılmaktadır.
Dünyada sismik izolasyon teknolojisi kullanılan yapı örnekleri nelerdir?
Dünyada da ülkemizdeki gibi afet sırasında ve sonrasında öncelikli olan ve operasyonuna olduğu gibi bozulmadan devam etmesi gereken binalarda sismik izolasyon teknolojisi tercih edilmektedir. Bunlar yine data merkezleri, hastane binaları olabilir veya çok uluslu şirketlerin merkez binaları olabilir. Binası önemli olan kişiler ve kuruluşlar, binalarında sismik izolasyon teknolojisi tercih etmektedirler.
Mevcut binaya sismik izolasyon teknolojisi sonradan eklenebiliyor mu?
Eklenebiliyor. Bazı binaların deprem güvenliği yeterli olmayabilir. Bu tür binaların güçlendirilmesi gerekir. Fakat bina çalışır durumdayken güçlendirmenin mecbur olduğu durumlarda binanın içerisindeki bütün operasyonlar devam ederken, binanın temel seviyesinde sonradan sismik izolatör ilave edilerek bina depremin bütün sarsıcı ve yıkıcı etkilerinden korunabilir.
Sismik izolatörü kullanılan projelerde özel detaylar nelerdir?
Konvansiyonel binaları yerinde dursun diye imal ederiz, buna göre tasarlarız. Fakat sismik izolasyonlu binalar, deprem sırasında hareket edecek şekilde tasarlanır. Bu da bazı özel önlemlerin alınmasını gerektirir. Öncelikle, normal binalara göre sismik izolasyonlu binalar çok daha detaylı analizler sonucunda tasarlanırlar. Burada unutulmaması gereken şey şudur, ülkemizde geçtiğimiz sene yürürlüğe giren bir deprem yönetmeliğimiz ve bunun içerisinde son derece detaylı sismik izolasyon tasarımı şartnamemiz mevcuttur. Dolayısıyla binanın analizine dair, hesap yöntemine dair her türlü detay artık ülkemiz mühendislerince etkili bir şekilde kullanılmaktadır. İzolatörlerin yerleştirilmesi son derece hassasiyet gerektiren bir konudur. Bunun da yetkili ve uzman firmalar tarafından yapılması ve denetlenmesi gerekmektedir.
Önemli bir diğer husus ise binanın tesisat sistemidir. Şehir (şebekesinden -elektrik, su, gaz) bütün bu sistemler binaya dahil olmaktadır. Fakat sismik izolasyonlu bina, zeminden ayrı bir şekilde hareket etme olanağı sağladığı için bu tesisatın binaya sağlanması sırasında özel ara parçalar kullanmak gerekir. Son olarak ise binanın etrafında bırakılan sismik boşluğun üzerine özel kapaklar kapatılması gerekir ki ülkemizde de bunun uygulaması son derece etkili bir şekilde yapılmaktadır.
Sismik izolasyonlu bir binada deprem sonrası elektrik, su, doğalgaz tesisatı, asansör gibi sistemler zarar görür mü? Aynı fonksiyonlarıyla çalışmaya devam edebilirler mi?
Sismik izolatörlü binalardaki tesisatlar, örneğin elektrik, gaz, su ya da asansör sistemleri gibi sistemler, eğer sismik izolasyona uygun bir şekilde yapılmışlarsa depremden hiç zarar görmeden deprem sonrasında da aynı fonksiyonlarını sürdürebilirler, hiçbir zarar görmeden kullanılmaya devam edebilirler.
Sismik izolatörlerin testleri nasıl yapılıyor?
Sismik izolasyon birimlerinin iki tür testi vardır. Birincisi üretim başlamadan önce yapılan prototip testleridir. Prototip testlerinde sismik izolasyon birimlerinden her tipten iki adet alınır. Bunlar bağımsız laboratuvarlarda gerçek yükler altında test edilmektedir. Örneğin bin, iki bin ton ne varsa üzerinde yük yüklendikten sonra deprem hızında sallanarak bunların özellikleri belirlenir. Testler başarılıysa üretim başlar ve sahaya sevk edilir. Dünyada belli yerlerde test alanları var. (İtalya, Japonya ve ABD’de) Türkiye’de ise Eskişehir Teknik Üniversitesi yapmaktadır.
Sismik izolatörlerin bakımı ne sıklıkta yapılmalı?
Sismik izolatörlerin bakımı, sismik izolatörlerin çeşidine göre değişmektedir. Bu bakımlar kompleks ya da maliyetli bakımlar değildir. Özellikle olası büyük ya da orta şiddette olan deprem sonrası üreticinin gelip sismik izolatörleri kontrol etmesi gerekmektedir. Ayrıca deprem olmasa dahi yıllık ve 5’er yıllık periyodik bakımların yapılması gerekmektedir.
